Christoffel Plantijn

Christoffel Plantijn (Saint-Avertin bij Tours, ca. 1520 – Antwerpen, 1 juli 1589) was een boekdrukker en uitgever van Franse afkomst, die zich in 1549 vestigde in Antwerpen. Zijn bemoeienis met het boekenvak stamt uit zijn achtergrond als leerbewerker/boekbinder. In 1555 opende hij een eigen drukkerij Plantijn, die op haar hoogtepunt 16 persen telde en meer dan 80 werknemers had. Uit angst voor de Spaanse Furie (1576) verhuisde hij naar Leiden, waar hij drukker aan de universiteit werd. Tevens werd hij benoemd tot drukker van de Staten-Generaal. Hij woonde in Leiden aan de Vrouwensteeg, waar nu de studentenvereniging Sociëteit Minerva is gevestigd; een plaquette in de muur herinnert aan zijn verblijf.

Hij keerde in 1585 naar Antwerpen terug en stierf in 1589. Zijn belangrijkste werk is de Biblia Regia, die hij uitgaf tussen 1568 en 1572. Deze meertalige uitgave van de Bijbel kwam tot stand met steun van de Spaanse koning Filips II. Andere benamingen voor deze uitgave zijn Biblia Complutense en Biblia Polyglotta. Na zijn dood nam zijn schoonzoon, Jan Moretus (Jean Moerentorf), het bedrijf over. Tegenwoordig is het als werelderfgoed erkende Plantin-Moretius Museum in het gebouw gevestigd, evenals het naar hem genoemde Plantin Genootschap.

Enkele taalkundig belangrijke uitgaven van Plantijn

1562 - Dictionarium Tetraglotton (Latijn - Grieks - Frans - Nederlands)
Met onder meer uitvoerige Franse en Nederlandse synoniemen en omschrijvingen. De uitgave kwam tot stand, dankzij de deskundigheid van Plantijns werknemer Cornelius Kiliaan.

1567 - Nomenclator omnium rerum propria nomina variis linguis...
De medicus Hadrianus Junius (1551-1575) geeft hierin uitleg over de vele termen in het Nederlands en meerdere andere talen.

1573 - Thesaurus Theutonicae linguae. Schat der Neder-duytscher spraken.
Dit woordenboek bevat 40.000 trefwoorden, met vertaling van het Nederduits in het Latijn en het Frans.

1574 - Dictionarium Teutonico Latinum van Plantijns medewerker Kiliaan (1528-1607).
De geheel herziene derde uitgave van het Dictionarium (1599) kreeg een nieuwe titel: Etymologicum Teutonicae linguae sive Dictionarium Teutonico - Latinum. Cornelis Kiliaans taal was het Brabants, maar hij nam ook woorden uit Vlaanderen, Friesland en Holland op. Door vergelijking met Engelse, Hoogduitse, Franse en Spaanse woorden trachtte hij de oorspronkelijke betekenis van de Nederlandse woorden te achterhalen. Kiliaan neemt een ereplaats in op de overgang van het Middelnederlands naar het Nederduits, de toenmalige benaming van het Nederlands. Zijn dictionarium is de basis van alle latere woordenboeken in het Nederlands.

Boekdrukkerij Plantijn

Boekdrukkerij Plantijn werd in 1555 in Antwerpen gesticht door Christoffel Plantijn, die eigenlijk een Fransman was en zich in 1548 of 1549 in de Scheldestad vestigde. Het bedrijf werd een van de grootste boekdrukkerijen van Europa.

Plantijn was een handig zakenman en drukte boeken voor humanisten, katholieken en protestanten. Hij werkte voor de Spaanse koning Filips II en voor Justus Lipsius, de belangrijkste humanist na Erasmus. Belangrijke werken die hij drukte waren het Dictionarium Tetraglotton (1562) een woordenboek met Latijnse, Griekse, Nederlandse en Franse woorden. In 1573 verscheen Thesaurus Theutonicae linguae. Schat der Neder-dutscher spraken, het eerste Nederlandstalige woordenboek. Een van de auteurs was Cornelius Kiliaan, die in de drukkerij werkzaam was als proeflezer en corrector.

Na de dood van Plantijn in 1589 werd de boekdrukkerij overgenomen door zijn schoonzoon Jan Moretus. Vanaf deze tijd werden er voornamelijk nog boeken gedrukt voor de katholieke Contrareformatie. In 1866 werd de drukkerij gesloten en werd het een museum, het Plantin-Moretusmuseum, dat in 2005 door de UNESCO werd opgenomen op de lijst van het werelderfgoed.