Laurens Janszoon Coster

Laurens Janszoon Coster (Haarlem, ca. 1370 - 1440) wordt (uitsluitend in Nederland, en met name in zijn geboortestad) genoemd als een van de uitvinders van de boekdrukkunst. In wetenschappelijke kring bestaat er geen twijfel over dat de Duitser Johannes Gutenberg de uitvinder van de boekdrukkunst geweest is. Costers betrokkenheid is voornamelijk gebaseerd op mondelinge overlevering uit het begin van de zestiende eeuw. De enige aanwijzing voor zijn betrokkenheid stamt uit de Keulse Kroniek uit 1499. Daarin vermeldt de eerste Keulse drukker Ulrich Zell, een drukkersleerling uit Keulen, toen tussen de 60 en 69 jaar oud, dat de boekdrukkunst in 1450 in Mainz werd toegepast, maar dat voor die tijd al Vurbyldung in de Nederlanden was geweest, waar men het gebruikte om teksten over Latijnse grammatica te drukken (Donatus). De naam Coster wordt echter niet genoemd.

Overlevering

In ultimo is de Costerlegende gebaseerd op een enkele bron, namelijk het zeventiende hoofdstuk van Hadrianus Junius' Batavia. Dit hoofdstuk heeft de vorm van een klassieke pleitrede tegen de aanhangers van Gutenberg. Volgens de overlevering deed Coster de uitvinding bij toeval in het stadsbos de Haarlemmerhout, toen hij in een park stukjes beukenschors in de vorm van letters sneed, die op het moment dat ze op de grond vielen een afdruk in het zand achterlieten. Deze voorstelling van zaken is echter vrijwel zeker a-historisch. De pers als 'machine' bestond al eeuwen en dat daarmee teksten gedrukt konden worden, was in de vijftiende eeuw bekend en gebruikelijk. Het verschil met het 'gedrukte boek' bestond hieruit dat men niet met losse, opnieuw te gebruiken letters drukte, maar een 'houtsnede' maakte van zowel een afbeelding als een bijbehorende tekst. Zo konden bladen gedrukt worden, die aan elkaar geplakt en bijeengebonden een blokboek vormden. Deze manier van drukken beperkte door slijtage van de houten 'matrix' het aantal afdrukken tot hooguit enkele honderden.

Coster-Legende

In 1988 - een "Coster-jaar" - verscheen er een studie met daarin de resultaten van een archief-onderzoek naar de historische Laurens Jansz. Coster. In dit boek werd aangetoond, dat Gerrit Thomas (ca.1482 - ca.1568) die beschouwd kan worden als degene die aan de basis stond van de Coster-cultus, zijn stamboom ietwat had "opgesierd", om zodoende te kunnen claimen, dat hij (Thomas) in rechte lijn van Laurens Jansz. Coster zou afstammen. Een andere conclusie, was dat Laurens Jansz. Coster nooit heeft gewoond op de Grote Markt 25. Het huis, waar het standbeeld van Coster voor staat. Coster was de eigenaar van Grote Markt 33, maar dit huis werd door de Gemeente Haarlem in 1929 afgebroken.

Costeriana

Er bestaan oude drukwerkjes uit de Nederlanden die Costeriana genoemd worden. Als Coster echt bestaan heeft en als de Costeriana oud genoeg zijn, dan zou het kunnen dat ze daadwerkelijk door Coster gemaakt zijn, maar ze zijn noch gesigneerd noch gedateerd. De drukkwaliteit van de Costeriana is daarnaast zeer matig. De status van Coster als (verondersteld) belangrijk uitvinder wordt er door de Costeriana niet aannemelijker op. Echter bij het Britse veilighuis Sotheby's is een kleine snipper van een stuk drukwerk geveild dat 18 letters bevat en dat o.s. zegt dat het in 1430 in Haarlem gedrukt werd; de naam van de drukker wordt echter niet genoemd.

Gedenktekens

In Costers geboortestad Haarlem staat op de Grote Markt een standbeeld van hem, dat is ontworpen door de beeldhouwer Louis Royer en onthuld op 16 juli 1856. Het beeld is in de loop der jaren een aantal keer van locatie veranderd, voor het laatst in 1966. Het beeld wordt door de meeste Haarlemmers aangeduid als Lautje, en wordt veelal gebruikt als ontmoetingspunt omdat de hele Grote Markt er op uitkijkt.

Andere gedenktekens voor Coster als uitvinder van de boekdrukkunst staan in de hortus van het Stedelijk Gymnasium Haarlem, in 1722 gemaakt door Gerrit van Heerstal naar een ontwerp van Romeyn de Hooghe, en in de Haarlemmerhout.

Trivia

In Gouda is in 1931 de Gerard Leeustraat naar hem genoemd.