Fraktur

Fraktur is een kalligrafische handschrift en een van de verschillende "blackletter" lettertypen afgeleid van dit handschrift. De "blackletter" lijnen zijn gebroken - dat wil zeggen, hun vormen bevatten veel hoeken in vergelijking met de vloeiende lijnen van de Antiqua (gemeenschappelijke) lettertypen gemodelleerd naar antieke Romeinse vierkante kapitalen en Karolingische minuscule. Om die reden wordt Fraktur soms als contrast gebracht met het "Latijnse alfabet" in het noorden van Europese teksten, ook wel het "Duitse alfabet", ondanks dat het simpelweg een Latijns lettertype is. Ook de term "Fraktur" of "Gothic" wordt soms toegepast op alle blackletter lettertypen (bekend in het Duits als "Gebrochene Schrift").

Hier is het voledige alphabet in de Fraktur

Het woord Fraktur is afgeleid van het voltooid deelwoord fractus ("gebroken") of het Latijns frangere ("breken"); dezelfde afstamming als het Nederlandse woord 'fractuur'.

Karakteristieken

Naast de 26 letters van het Latijnse alfabet, de ß (Eszett) en klinkers met umlaut, hebben Fraktur lettertypes de ſ (lange s). Ook soms een variant van de letter r zogenaamde r rotonde en verschillende ligaturen, ooit bedoeld om de zetter te steunen en die gespecialiseerde voorschriften voor het gebruik hebben. De meeste oudere Fraktur lettertypes maken geen onderscheid tussen de kapitalen (majuscules) "I" en "J" (waar de gemeenschappelijke vorm meer wijst op een "J"), ook al worden de onderkast (minuscules) "i" en "j" wel onderscheiden.

Een verschil tussen de Fraktur en andere blackletter typen is dat in de kleine letter o, het linker gedeelte van de boog is gebroken, maar het rechter gedeelte niet. Ten minste vanaf de 16e eeuw, wordt in de Deense teksten reeds algemeen de ø gebruikt in plaats van de Duitse en Zweedse ö.

Oorsprong

Het eerste Fraktur lettertype is ontworpen toen de Heilige Roomse Keizer Maximiliaan I (c. 1493-1519) een serie boeken creëerde en men speciaal hiervoor een nieuw lettertype voor dit doel liet ontwerpen door Hieronymus Andreae. Fraktur haalde snel de vroegere Schwabacher en Textualis lettertypen in populariteit in en een breed scala van Fraktur fonts werden gesneden. Het werd de standaard in de Duitstalige wereld en gebieden onder Duitse invloed (Scandinavië, de Baltische staten, Midden-Europa). In de loop der volgende eeuwen, schakelden de meeste Centraal-Europeanen over naar Antiqua, maar voor Duitstaligen bleef het de standaard.

Gebruik

Zetwerk in Fraktur was nog steeds heel gebruikelijk in de vroege 20e eeuw in alle Duitstalige landen en gebieden, alsook in Noorwegen, Estland en Letland, en werd nog steeds gebruikt in een zeer klein gedeelte in Zweden, Finland en Denemarken, terwijl andere landen werd gezet in Antiqua in de vroege 20e eeuw. Sommige boeken op dat moment gebruikten soortgelijke blackletter fonts zoals Schwabacher, maar voornamelijk was het lettertype Normalfraktur (Fig. 1), dat in kleine variaties beschikbaar was.

Vanaf de late 18de eeuw tot de late 19de eeuw, werd fraktur geleidelijk vervangen door antiqua als een symbool van de classicistische leeftijd en opkomende kosmopolitisme in de meeste landen in Europa die voorheen de Fraktur gebruikten. Het debat over deze beweging werd fel besproken in Duitsland, waar het bekend stond als de Antiqua-Fraktur geschil. De verschuiving beïnvloed voornamelijk het wetenschappelijk schrijven in Duitsland, terwijl de meeste normale literatuur en de kranten, nog steeds worden afgedrukt in de gebroken lettertypen. Dit veranderde radicaal toen op 3 januari 1941, Martin Bormann een circulaire aan alle openbare ambten stuurde die verklaarde dat de Fraktur (en zijn tegenhanger, de op het Sütterlin gebaseerde handschrift) Judenlettern (Joodse letters) te zijn en verboden hun verder gebruik. Er wordt gespeculeerd door de Duitse historicus Albert Kapr dat het regime zich had gerealiseerd dat Fraktur de communicatie zou remmen in de bezette gebieden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Fraktur zag een korte opleving na de oorlog, maar al snel verdween het in Duitsland waar men enthousiast werkte aan de modernisering van zijn uiterlijk.

Fraktur wordt vandaag de dag vooral gebruikt voor decoratief zetwerk, bijvoorbeeld, een aantal traditionele Duitse kranten, zoals de Frankfurter Allgemeine, evenals de Noorse Aftenposten, drukken nog steeds hun naam af in Fraktur op titelkop, en het is ook populair voor publieke reclameborden en dergelijke. In dit moderne decoratieve gebruik, worden de Fraktur regels over het gebruik van lange s en korte s en de ligaturen vaak genegeerd.

Individuele Fraktur letters verschijnen regelmatig in de wiskunde, die vaak verwijst naar de bijbehorende of parallelle concepten door een enkele letter in verschillende lettertypen. Bijvoorbeeld wordt een Liegroep vaak aangeduid met G, terwijl de bijbehorende Lie algebra \mathfrak{g} is. Een ring zou ideal \mathfrak{a} kunnen worden genoemd, terwijl een element een \in \mathfrak{a} is.

Fraktur in Unicode

In Unicode wordt Fraktur beschouwd als een lettertype van het Latijnse schrift, en wordt niet apart gecodeerd. De extra ligaturen die nodig zijn voor Fraktur fonts worden niet gecodeerd in Unicode. In plaats daarvan stelt Unicode, om te gaan met deze ligaturen met smart-font technologieën zoals OpenType, AAT of grafiet. Er zijn veel Fraktur lettertypen die geen gebruik maken van smart-lettertype technologieën, maar in plaats daarvan gebruiken zij de codering uit hun eigen erfenis die niet compatibel is met Unicode.

Er zijn Fraktur symbolen in de Unicode-blokken van wiskundige alfanumerieke symbolen en Letterachtige symbolen. Echter, deze zijn bedoeld om alleen in de wiskunde te worden gebruikt. Daarom worden letters zoals ä, ö, ü en ß, die niet in de wiskunde worden gebruikt, uitgesloten.

Voorbeelden

In deze figuren luidt de tekst van de Duitse zin die wordt weergegeven na de namen van de lettertypen (Walbaum-Fraktur in Fig. 1 en Humboldtfraktur in Fig. 2): "Victor Jagt zwölf Boxkämpfer quer über den Sylter Deich". Het betekent "Victor jaagt twaalf boksers dwars over de Sylt dijk" en bevat alle 26 letters van het alfabet plus de umlauted symbolen gebruikt in het Duits, waardoor het een voorbeeld van een pangram. Merk op dat in het tweede monster de "t" in "Humboldt" is weggelaten.