Tetterode

Tetterode is een grafisch handelsbedrijf met vestigingen in Nederland en België. Sinds 25 juli 2011 is het bedrijf gevestigd in Almere, nadat het eerder dat jaar was gefuseerd met de voormalige dochteronderneming Plantin te Brussel.

Geschiedenis

Het bedrijf werd gesticht door Nicolaas Tetterode, die in 1851 de lettergieterij van uitgeverij Broese te Breda overnam. Hij verplaatste het bedrijf naar Kralingen.

Na vijf jaar nam Tetterode de Amsterdamse lettergieterij van De Passe & Menne aan de Bloemgracht in Amsterdam over, en verplaatste het gehele bedrijf naar Amsterdam. In 1866 begon hij ook met het handelen in drukkerijmachines. Tetterode was een goede werkgever die zich sociaal betrokken voelde bij de leefomstandigheden van de arbeidersklasse. Hij financierde bijvoorbeeld in de jaren 80 van de 19e eeuw de openbare speeltuinen voor de Vereniging tot Vereedeling van het Volksvermaak aan het Eerste Weteringplantsoen en het Marnixplein.

In 1902 begon het bedrijf met de bouw van een nieuw pand aan de Bilderdijkstraat in Amsterdam, dat in 1906 en opnieuw in 1912 werd uitgebreid. Het bedrijf telde toen ongeveer 80 medewerkers. In 1921 werd een voormalige melkfabriek uit 1898 aan de Da Costakade overgenomen. De laatste uitbreiding vond plaats tussen 1940 en 1951, in de stijl van het Nieuwe Bouwen door de architecten Merkelbach & Karsten, ook aan de Da Costakade. Dit gebouwencomplex heeft nog steeds de naam Tetterodecomplex en heeft de status van Rijksmonument. In 1981 werd het pand gekraakt en sinds 1986 is het voor bewoning in gebruik.

De lettergieterij was toonaangevend in Nederland in de eerste helft van de 20e eeuw en telde op het toppunt van de groei meer dan 800 werknemers in 20 vestigingen. Destijds waren grote concurrenten de Haarlemse lettergieterij Joh. Enschedé en het Amerikaanse International Typeface Corporation (ITC), die goedkope letters kon leveren. Toch werd door Nederlandse opdrachtgevers van Lettergieterij Amsterdam voorkeur gegeven aan de binnenlandse producenten van letters.

Letterontwerpers

Onder anderen S.H. de Roos ontwierp voor Tetterode 12 nieuwe moderne lettertypen. Om het hoofd boven water te houden gebruikte Tetterode De Roos' creativiteit en produceerde het bedrijf ook letters uit het Verre Oosten, waarna later ook Griekse, Hebreeuwse en Syrische letters. De verzameling van Chinese karakters bestaat uit ruim 9.100 lettermatrijzen.

Dick Dooijes volgde De Roos op en was meer dan 40 jaar in dienst.

Ook directeur P.J.W. Oly ontwierp voor Lettergieterij Amsterdam in 1908/1909 een nieuwe letter voor de Javaanse taal, omdat die uit de 19e eeuw waren verouderd.

Er zijn twee catalogi uitgebracht, zogenaamde letterproeven:

• Een dunne Letterproef der NV lettergieterij "Amsterdam" voorheen N. Tetterode. Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165, 1907. 295 pagina's, 31 cm. Met ingebonden prijscourant.
• Een vier kilo wegende, door S.H. de Roos verzorgde Letterproef der NV lettergieterij "Amsterdam" voorheen N. Tetterode / Spécimen Général de la Fonderie "Amsterdam" successeur de N. Tetterode. In het Nederlands en Frans. Amsterdam, 1916. 788 pagina's. 27 cm. Met losse bijlage: Prijscourant van lettergieterijproducten. 31 pagina's.

Lange tijd heeft Tetterode volgehouden loden letters te vervaardigen, en dus lang gewacht met het ontwikkelen van het populair wordende fotozetten in de jaren 60; het bestuur van de firma hield vol dat de kwaliteit van het fotozetten minder was dan die van gegoten lettervormen. Tetterode vervaardigde loden lettertypes tot 1988. Lettertypes vervaardigd en uitgegeven door Lettergieterij Amsterdam.

Typografische Bibliotheek van Lettergieterij Amsterdam

Lettergieterij Amsterdam begon in 1913 een Typografische Bibliotheek met een interieur ontworpen door architect K.P.C. de Bazel, en Sjoerd H. de Roos begon als bibliothecaris met verzamelen van waardevol materiaal op het gebied van typografie, lithografie, zincografie en boekbinden. Later waren Dick Dooijes en prof. dr. G.W. Ovink de bibliothecarissen.

Tijdschriften

In 1939 begon het bedrijf met het tijdschrift Grafische Mededeelingen. In oktober 1941 verscheen nummer 5 van de derde jaargang. Noodgedwongen werd de publicatie gestaakt en pas hervat in november 1945 met derde jaargang nummer 6. In 1951 werd het maandelijkse bulletin Intertype-"nieuws" uitgegeven. L.A.-Varia was nog een andere maandelijkse periodiek van Lettergieterij Amsterdam, dat in januari 1958 van start ging. Een vierde uitgave van het bedrijf is Binderella, speciale uitgave over machines en materialen voor de boekbinderij. Handel in grafische materialen en machines.

Lettergieterij Amsterdam v/h N. Tetterode, zoals het bedrijf formeel heette, veelal afgekort tot L.A., was al in 1928 de vertegenwoordiger in Nederland van drukmachines van Heidelberg, drukpersen van MAN-Terno, Babcock, Gordon, Merkuur, en later ook van regel- en fotozetmachines van Intertype, Morisawa en Berthold. In 1963 fuseerde het inmiddels hernoemde bedrijf Lettergieterij en machinehandel v/h N. Tetterode-Nederland BV met papiergroothandel Bührmann. Na diverse overnames en naamswijzigingen (Bührmann-Tetterode, BT, KNP BT, Bührmann) heette het gehele concern sinds 2007 Corporate Express. In 2008 werd Corporate Express overgenomen door Staples. De grafische werkzaamheden werden weer voortgezet onder de naam Tetterode. In 2011 werd het pand in Amsterdam verkocht en verhuisde de onderneming naar Almere. In 2011 werd er besloten om samen te gaan met de Belgische zuster Plantin. Door intensieve samenwerking kunnen de bedrijven elkaar versterken op de Beneluxmarkt. In september 2012 besloot Staples de grafische divisie te verkopen. Dit betekende dat ook Tetterode Plantin "te koop" stond.

De Tetterode-collectie

De afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) beheert sinds 2010 de zogenaamde Tetterode-collectie bestaande uit ruim 70.000 boeken, 300.000 catalogi, 13.000 letterproeven, 12.000 documentatiemappen, 15.000 portretten en prenten, 10.000 boekomslagen, papiermonsters, boekhandelsmerkjes en ex-libris, penningen, kalenders en schilderijen. Daarmee is het een van de grootste en meest waardevolle typografische verzamelingen ter wereld.

Een van de pronkstukken in de collectie is het zogenaamde Athiaskastje, dat lettermateriaal uit de 17e en 18e eeuw bevat. Het bedrijf verwierf dit op een veiling in 1917. Het bevat circa vijftig series met koperen matrijzen voor het gieten van Hebreeuwse letters, vijftien series stalen stempels, handgietvormen en vele letterproeven. Hiermee reisde de joodse drukker Joseph Athias (1635-1700) in de zeventiende eeuw door Europa. De in die periode gedrukte Talmoeds zijn gemaakt met de matrijzen van Athias. Ook boeken uit de befaamde Biblioteca Rosenthaliana (in de collectie van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam) zijn gedrukt met dit lettermateriaal.

De UvA bezit ook het interieur van de typografische bibliotheek (geheel verplaatst van het pand aan de Da Costakade naar een bijgebouw van de Lutherse kerk, aula van de UvA aan het Singel).

Het restant van de matrijzen, die vroeger dienden voor de productie van loden letters en die na vele omzwervingen nog werden bewaard op de UB, is in 2011 overgedragen aan de Stichting Lettergieten in Westzaan, waarna een aanzienlijk deel werd verkocht aan een particuliere verzamelaar in Antwerpen. De stichting heeft ook twee historische gietmachines van LA en matrijzen van Dick Dooijes' laatste in Nederland gegoten lettertype Lectura in bezit.